یکی از ابزارهای لازم برای رشد و تعالی جوامع در حوزه های مختلف علم و دانش و فناوری ایجاد فضای نقد و مناظره است. در این فرآیند تنظیم شده عقلانی است که می توان با ارائه نظریات، دیدگاه ها، اندیشه ها؛ و در لایه های اجرایی تر اهداف و برنامه ها، آن ها را در معرض نقد و بررسی گذاشت؛ و در این فضای متعادل است که می توان به تولید علم دست یافت.
لذا امروز به بهانه انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا که قرار است حدود دو ماه دیگر برگزار شود، ابتدا جملاتی چند از تدابیر و انتظارات رهبر معظم انقلاب (مد ظله العالی) درباره «مناظرات علمی» که در تاریخ ۱۳۸۱/۱۱/۱۶ در جواب نامه تعدادی از دانش‌آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه ارائه فرموده اند[۱]، را مرور می کنیم.
نه مأیوس و نه شتابزده، اما باید این راه را که راه شکوفائی و خلاقیت است به هر قیمت پیمود.
همین که این نسل از افراط و تفریط، رنج می‌برد و راه ترقی و تکامل را نه در «جمود و تحجر» و نه در «خودباختگی و تقلید»، بلکه در نشاط اجتهادی و تولید فکر علمی و دینی می‌داند و می‌خواهد که شجاعت نظریه‌پردازی و مناظره در ضمن وفاداری به اصول و اخلاق و منطق در حوزه و دانشگاه، بیدار شود و اراده کرده است که سؤالات و شبهات را بی‌پاسخ نگذارد، خود، فی‌نفسه یک پیروزی و دستاورد است و باید آن را گرامی داشت و آنگاه که نخبگان ما نقطه تعادل میان «هرج و مرج» و «دیکتاتوری» را شناسائی و تثبیت کنند، دوران جدید آغاز شده است. آری، نباید از «آزادی» ترسید و از «مناظره» گریخت و «نقد و انتقاد» را به کالای قاچاق و یا امری تشریفاتی، تبدیل کرد چنانچه نباید بجای مناظره، به «جدال و مراء»، گرفتار آمد و بجای آزادی، به دام هتاکی و مسئولیت گریزی لغزید.
آن روز که سهم «آزادی»، سهم «اخلاق» و سهم «منطق»، همه یکجا و در کنار یکدیگر اداء شود، آغاز روند خلاقیت علمی و تفکر بالنده دینی در این جامعه است و کلید جنبش «تولید نرم‌افزار علمی و دینی» در کلیه علوم و معارف دانشگاهی و حوزوی زده شده است.
من عمیقا متأسفم که برخی میان مرداب «سکوت و جمود» با گرداب «هرزه‌گوئی و کفرگوئی»، طریق سومی نمی‌شناسند
متأسفانه گروهی بدنبال سیاست‌زدگی و گروهی بدنبال سیاست‌زدائی، دائما تبدیل فضای فرهنگی کشور را به سکوت مرداب گونه یا تلاطم گرداب‌وار، می‌خواهند تا در این بلبشو، فقط صاحبان قدرت و ثروت و تریبون، بتوانند تأثیرگذار و جریان‌ساز باشند و سطح تفکر اجتماعی را پائین آورده و همه فرصت ملی را هدر دهند و اعصاب ملت را بفرسایند و درگیری‌های غلط و منحط قبیله‌ای یا فرهنگ فاسد بیگانه را رواج دهند و در نتیجه صاحبان خرد و احساس، ساکت و مسکوت بمانند و صاحبدلان و خردمندان، برکنار و در حاشیه مانده و منزوی، خسته و فراموش شوند.
برای بیدار کردن عقل جمعی، چاره‌ای جز مشاوره و مناظره نیست و بدون فضای انتقادی سالم و بدون آزادی بیان و گفتگوی آزاد با «حمایت حکومت اسلامی» و «هدایت علماء و صاحبنظران»، تولید علم و اندیشه دینی و در نتیجه، تمدن‌سازی و جامعه‌پردازی، ناممکن یا بسیار مشکل خواهد بود.
باید «تولید نظریه و فکر»، تبدیل به یک ارزش عمومی در حوزه و دانشگاه شود و در قلمروهای گوناگون عقل نظری و عملی، از نظریه‌سازان، تقدیر بعمل آید و به نوآوران، جایزه داده شود و سخنانشان شنیده شود تا دیگران نیز به خلاقیت و اجتهاد، تشویق شوند.
من بر پیشنهاد شما می‌افزایم که این ایده چه در قالب «مناظره‌های قانونمند و توأم با امکان داوری» و با حضور «هیئت‌های داوری علمی» و چه در قالب تمهید «فرصت برای نظریه‌سازان» و سپس «نقد و بررسی» ایده آنان توسط نخبگان فن و در محضر وجدان علمی حوزه و دانشگاه، تنها محدود به برخی قلمروهای فکر دینی یا علوم انسانی و اجتماعی نیز نماند بلکه در کلیه علوم و رشته‌های نظری و عملی (حتی علوم پایه و علوم کاربردی و …) و در جهت حمایت از کاشفان و مخترعان و نظریه‌سازان در این علوم و در فنون و صنایع نیز چنین فضائی پدید آید و البته برای آنکه ضریب «علمی بودن» این نظریات و مناظرات، پائین نیاید و پخته‌گوئی شود و سطح گفتگوها نازل و عوامانه و تبلیغاتی نشود، باید تمهیداتی اندیشید و قواعدی نوشت.
برای رشد کلیه علوم دانشگاهی و نقد متون ترجمه‌ای و آغاز «دوران خلاقیت و تولید» در عرصه علوم و فنون و صنایع و بویژه رشته‌های علوم انسانی و نیز معارف اسلامی قرار دهند تا زمینه برای اینکار بزرگ بتدریج فراهم گردد و دانشگاههای ما بار دیگر در صف مقدم تمدن‌سازی اسلامی و رشد علوم و تولید فناوری و فرهنگ، قرار گیرند.
…………………………….
لذا پیشنهادی به مسئولین محترم سیاسی، فرهنگی، حوزه ها، دانشگاه ها، گروه های سیاسی درگیر در انتخابات، شهرداری ها، شوراهای اسلامی شهر دارم و آن اینکه برای ایجاد زمینه رشد و تعالی فرهنگ اجتماع و نیز روشنگری مواضع و برنامه ها، زمینه را برای برگزاری مناظره های قانون مند، نتیجه بخش و فارغ از غوغاسالاری فراهم نمایند، تا فقط صاحبان قدرت و ثروت و تریبون تأثیرگذار و جریان ساز نباشند!
…………………………….
موضوع مناظره ها هم می تواند در محورهای زیر باشد.
- نقد و بررسی عملکرد شوراهای اسلامی و شهرداری ها
- نقد و بررسی برنامه های پیشنهادی گروه ها و افراد کاندید برای انتخابات
…………………………….
سطح و دامنه مناظره ها هم می تواند در هر یک از حالات زیر باشد
- در سطح دانشگاه یا حوزه
- در سطح محلات و مساجد
- در سطح شهر و رسانه های شهری
بدیهی است انجام این کار همانطور که مقام معظّم رهبری (مدظلّه العالی) نیز فرمودند، نیازمند پرهیز از از افراط و تفریط، نترسیدن و نگریختن از «مناظره» و «نقد و انتقاد»، و پرهیز از «جدال و مراء و هتاکی» است.
باشد که مردم در این فرآیند، هم تمرین مناظره و نقد و انتقاد نمایند، و هم منتخبینی مناسب را برگزینند.